ตอบข้อสงสัย ภาพมีมมีลิขสิทธิ์ไหม เอาไปใช้ทำคอนเทนต์ได้หรือไม่?

เมื่อใดก็ตามที่นึกอยากทำ Realtime Content มีม (Meme) มักจะเป็นไอเดียแรก ๆ ที่คนทำการตลาดเลือกใช้ เพราะเสพง่าย ได้อารมณ์ขัน ทันกระแส และเชื่อมโยงแบรนด์เข้ากับลูกค้าได้ดี อย่างไรก็ตาม ขอบเขตในการใช้ภาพมีมทำคอนเทนต์ก็ยังเป็นที่ถกเถียงกันอยู่ ไม่ว่าจะเป็น “ภาพมีมมีลิขสิทธิ์ไหม?”, “ภาพมีมแต่ละภาพจะถือได้ว่าใครเป็นเจ้าของ?” หรือแม้แต่คำถามที่สวนทางกับการกระทำว่า “เราสามารถใช้ภาพมีมทำคอนเทนต์ได้ไหม?” หากคุณเองก็สงสัยประเด็นเหล่านี้ มาหาคำตอบไปด้วยกันกับ Digital Tips

ภาพมีม (Meme) คืออะไร?

ภาพมีม คืออะไร

ที่มา: https://www.socialpilot.co/social-media-terms/social-media-meme 

ข้อมูลจากพจนานุกรม Merriam Webster ระบุว่า ภาพมีม (Meme) คือ รูปภาพหรือวิดีโอที่น่าสนใจ ซึ่งเผยแพร่อย่างกว้างขวางบนโลกออนไลน์ หรืออีกนัยหนึ่ง ภาพมีม อาจหมายถึงความคิด พฤติกรรม หรือรูปแบบบางอย่างที่แพร่กระจายจากคนสู่คนก็ได้ ผู้ที่เป็นต้นกำเนิดของคำ ๆ นี้ สันนิษฐานกันว่าเป็น Richard Dawkins นักชีววิทยาชาวอังกฤษ โดยเขากล่าวถึงคำว่ามีมครั้งแรกในหนังสือ The Selfish Gene (1976) และให้คำจำกัดความว่า “หน่วยของการถ่ายทอดวัฒนธรรม” เพื่อเปรียบเทียบมีมกับยีน เพราะนอกจากจะออกเสียงคล้ายกันแล้ว ทั้งสองสิ่งยังสามารถแพร่กระจายและเปลี่ยนแปลงได้เมื่อเวลาผ่านไปได้เช่นเดียวกัน

>> อ่านเพิ่มเติม: ส่อง 7 มีมฮิตปี 2023 ตัวช่วยคิด Content Marketing ให้สนุกยิ่งขึ้น!

ภาพมีมมีประโยชน์อย่างไร?

แม้ภาพมีมจะเน้นความตลกขบขัน แต่ประโยชน์ที่แท้จริงของมันมีมากกว่านั้น ซึ่งเราสามารถสรุปประโยชน์ของภาพมีมแบบคร่าว ๆ ได้ดังนี้

ช่วยให้ธุรกิจเข้าถึงลูกค้าที่เป็นคนรุ่นใหม่ได้ง่ายขึ้น

การทำคอนเทนต์โดยใช้ภาพมีม คือการเปิดประตูสู่โลกของคนรุ่นใหม่ โดยมีการสร้างอารมณ์ขันเป็นใบเบิกทาง ด้วยเหตุนี้ ภาพมีมจึงกลายเป็นสไตล์การทำคอนเทนต์ที่ขาดไม่ได้ในหมู่ธุรกิจออนไลน์ ซึ่งมักจะเน้นกลุ่มลูกค้าเป็นคนรุ่นใหม่

ประหยัดเวลาในการออกแบบกราฟิก

หากคุณเข้าใจความหมายของภาพมีม และรู้ว่าหัวใจสำคัญของภาพนั้น ๆ อยู่ตรงไหน แทนที่จะออกแบบกราฟิกอย่างอลังการข้ามวันข้ามคืน สิ่งที่คุณต้องทำอาจเหลือเพียงแค่การเปลี่ยนประโยคบางประโยค หรือคำบางคำในภาพมีม เพื่อเล่นมุกให้เข้ากับธุรกิจของคุณ และเชื่อไหม…Engagement อาจจะมากกว่างานที่ทุ่มออกแบบกราฟิกให้มีหลาย ๆ องค์ประกอบก็เป็นได้!

สร้างความผูกพันระหว่างลูกค้ากับแบรนด์

ระหว่างผู้ใหญ่ที่เคารพกับเพื่อนรัก คุณมักจะเล่าเรื่องตลกให้ใครฟัง? การนำภาพมีมมาทำคอนเทนต์ก็เช่นกัน หากแบรนด์ลองทำเช่นนี้ดูบ้าง จะช่วยลดช่องว่างระหว่างแบรนด์กับลูกค้าได้เป็นอย่างดี เพราะลูกค้าที่รู้สึกตลกกับภาพมีม ก็จะเริ่มรู้สึกว่าแบรนด์คือ “เพื่อนซี้” ที่แชร์เรื่องสนุก ๆ ระหว่างกัน

ภาพมีมมีลิขสิทธิ์หรือไม่?

แน่นอนว่าปัจจุบัน คำตอบของคำถามนี้ยังเป็นที่ถกเถียงและยังมีความคลุมเครือค่อนข้างมาก เนื่องจากแต่ละประเทศย่อมตีความคำว่าลิขสิทธิ์แตกต่างกัน อย่างไรก็ดี เราขอสรุปข้อมูลที่เราค้นพบ ดังนี้

ลิขสิทธิ์ภาพมีม

ที่มา: https://makeameme.org/meme/what-is-happening-5c6d40 

ข้อมูลจากเว็บไซต์ Bytes Care Blogs (นิวคาสเซิล, สหรัฐอเมริกา) ซึ่งให้บริการเรื่องการคุ้มครองทรัพย์สินทางดิจิทัล ระบุว่า หากมีมสร้างจากรูปภาพหรือวิดีโอที่มีลิขสิทธิ์ และผู้สร้างมีมเองก็ยังไม่ได้รับการอนุญาตจากเจ้าของลิขสิทธิ์ ก็อาจสรุปได้ว่า ผู้สร้างมีมกำลังละเมิดลิขสิทธิ์ของเจ้าของผลงานอยู่ อย่างไรก็ดี มีอีกอย่างหนึ่งที่ต้องพิจารณา นั่นคือ “การใช้ลิขสิทธิ์ของผู้อื่นโดยชอบ (Fair Use)” เช่น การวิจารณ์ การล้อเลียน การเสิร์ชหาข้อมูลผ่าน Search Engine การรายงานข่าว การวิจัย หรือการเก็บข้อมูล ซึ่งต้องพิจารณากันต่อไปว่า ภาพมีมนั้น ๆ เข้าข่าย Fair Use หรือไม่ โดยวัดจากสัดส่วนการใช้งาน การแสวงหารายได้ และความกระทบกระเทือนกับเจ้าของลิขสิทธิ์ 

Fair Use

ที่มา: https://www.harrisonpensa.com/fair-dealing-allows-use-of-copyrighted-work/ 

เช่นเดียวกับกฎหมายในประเทศไทย ที่ยังค่อนข้างคลุมเครือเมื่อต้องนำมาใช้ตัดสินเรื่องภาพมีม โดยข้อมูลจากบทความวิชาการ “ปัญหาการให้ความคุ้มครองมีมตามกฎหมายลิขสิทธิ์” โดยคุณจุฑามาศ นามไพร ระบุว่า บทบัญญัติตามพระราชบัญญัติลิขสิทธิ์ พ.ศ. 2537 ยังขาดความชัดเจนเกี่ยวกับหลักเกณฑ์การให้ความคุ้มครองงานอันมีลิขสิทธิ์ที่เพียงพอ กล่าวคือ หากพิจารณาว่า “ภาพมีมคืองานที่มีลิขสิทธิ์” ก็ต้องแบ่งภาพมีมออกเป็น 2 ประเภท ได้แก่ ภาพมีมที่ถูกสร้างขึ้นใหม่ และภาพมีมที่ดัดแปลงจากผลงานของคนอื่น และก็ต้องพิจารณาต่อไปว่า งานนั้น ๆ สร้างสรรค์เพียงพอหรือไม่ และภาพที่นำมาดัดแปลงมีการคุ้มครองลิขสิทธิ์มากน้อยเพียงใด

ดังนั้น จึงสรุปได้ว่า ภาพมีมอาจมีหรือไม่มีลิขสิทธิ์ก็ได้ ขึ้นอยู่กับหลาย ๆ ปัจจัย เช่น รูปแบบการนำมาใช้งาน การคุ้มครองลิขสิทธิ์ของผลงาน ฯลฯ เป็นต้น

เราควรจะเอาภาพมีมไปใช้ทำคอนเทนต์หรือไม่ หรือควรหลีกเลี่ยงปัญหาลิขสิทธิ์อย่างไร?

จะเห็นได้ว่า ภาพมีมที่เข้าข่ายมีปัญหา คือภาพมีมที่ดัดแปลงมาจากรูปภาพหรือวิดีโอของคนอื่น ดังนั้น วิธีที่ดีที่สุด คือการสร้างภาพมีมขึ้นมาใหม่ คุณอาจค้นหาแรงบันดาลใจจากมุกตลกที่คนเข้าใจกันอยู่แล้ว แต่เมื่อถึงขั้นตอนการสร้าง แทนที่จะนำภาพของคนอื่นมาใช้เลยทันที ก็เปลี่ยนเป็นภาพที่ทีมถ่ายทำเอง หรือดราฟต์ขึ้นมาเองแทน เพื่อป้องกันปัญหากรณีดัดแปลงผลงานเพื่อแสวงหารายได้ ซึ่งอาจไม่เข้าข่าย Fair Use (ในประเทศไทยก็มีบทบัญญัติเรื่อง Fair Use เช่นกัน)

สรุป

โดยสรุปแล้ว คุณสามารถทำคอนเทนต์โดยใช้ภาพมีมได้ แต่แนะนำให้ใช้ Material ของตัวเองในการสร้างสรรค์ภาพมีม เช่น แทนที่จะแคปภาพมาจากภาพยนตร์หรือการ์ตูนตรง ๆ ก็อาจถ่ายภาพใหม่ หรือใช้ภาพจาก Stock ที่ซื้อมาแบบถูกลิขสิทธิ์แทน

อ้างอิง

Bytes Care Blogs. Are Memes Copyright Infringement?

Available from: https://bytescare.com/blog/are-memes-copyright-infringement 

มหาวิทยาลัยรามคำแหง. “ปัญหาการให้ความคุ้มครองมีมตามกฎหมายลิขสิทธิ์” โดยคุณจุฑามาศ นามไพร

Available from: http://www.lawgrad.ru.ac.th/AbstractsFile/6312012006/166374678832378f2b85dfe38f057054f50e66c16d_abstract.pdf 

Merriam Webster. Meme

Available from: https://www.merriam-webster.com/dictionary/meme 

10 body languages for presentation
Marketing Psychology
ลิสต์ 10 ภาษากายเพื่อการพรีเซนต์งาน สำหรับพนักงานมือโปร 

Topic Summary คนทำงานเตรียมแชร์ไว้ 10 ภาษากายเพื่อการพรีเซนต์งาน เพิ่มสกิลการเป็นมือโปร และทำให้ลูกค้าเชื่อมั่นในตัวคุณ! ในบรรดาความรู้เรื่อง Body Language ทั้งหมด ภาษากายที่ใช้ในการพรีเซนต์งาน…

body languages
Marketing Psychology
เช็กก่อนใคร! ตำแหน่งของ Body Language ตัวช่วยอ่านพฤติกรรมคนจากภาษากาย

Topic Summary อยากรู้ไหม? เวลาอ่านใจคนจากภาษากาย ตำแหน่งของ Body Language ส่วนใดบ้างที่คุณต้องดู และแต่ละตำแหน่งมีความสำคัญอย่างไร ใคร ๆ ก็อยากเชี่ยวชาญการอ่านใจคนด้วยภาษากาย…

what is psychology of pricing
News
เข้าใจจิตวิทยาราคา พร้อมแจกกลยุทธ์การตั้งราคา ให้ลูกค้าตัดสินใจซื้อเร็วกว่าที่เคย

เพิ่งเปิดธุรกิจใหม่ ควรตั้งราคาอย่างไรดี Digital Tips แชร์เทคนิคการตั้งราคาตามหลักจิตวิทยา พร้อมเคลียร์ชัดความหมายของจิตวิทยาราคา อ่านแล้วเข้าใจได้ทันที! Content Summary  จิตวิทยาราคา คือ การกำหนดราคาสินค้าโดยอ้างอิงจากการรับรู้ทางจิตวิทยา…